Fransje Gomes: de Koningin van de Skrakidron
Wie naar een optreden van Fransje Gomes stond te kijken zou misschien moeilijk geloven dat ze een autodidact was. En ga maar na, een autodidact die het respect afdwong van zowel collega muzikanten als toeschouwers. Als vrouw was Fransje Gomes haar tijd ver vooruit. Als vrouw was ze vooral in de tweede helft van 21e eeuw de enige tussen de mannen op de skrakidron. Er zullen nog veel meer redenen zijn dat ze alom geroemd wordt als de Koningin van de Skrakidron.
Wie op internet zoekt naar informatie van deze legende komt meerdere malen een standaard tekst tegen die door eenieder wordt gedeeld. De enige andere tekst die enigszins verschilt van die tekst, is afkomstig van de organisatie Naks, waar Fransje Gomes verschillende jaren van haar leven aan heeft gegeven en in 2018 met recht een plekje veroverde op de jaarlijkse Naks Iconen Kalender. Verder heeft ook Marcel Weltak in zijn boek 'Surinaamse muziek in Nederland en Suriname' (1990) zo'n 2 pagina's aan haar besteed. Ik had dus een extra uitdaging om extra informatie van Fransje Gomes te vinden. Geen eenvoudige taak.
Persoonlijk leven
Francis Johanna Margaretha Gomes (Paramaribo, 23 mei 1921 - 17 augustus 2004) door eenieder liefkozend Fransje genoemd, moest reeds als tiener door familieomstandigheden haar eigen boontjes doppen. En doppen deed ze. Van werken bij de overheid tot haar eigen woning bouwen tot verkoop van huisvlijt. Fransje Gomes schuwde geen enkel werk, want ze stond elke dag al om 04.00u in de ochtend aan de Maagdenstraat om kranten en loten te verkopen, maakte ze Wintikleding en was ze aflegger. In haar leven woonde ze aan de Waaldijkstraat te Frimangron (een omgeving die meerdere talenten heeft voortgebracht) en aan de Wanestraat op Zorg & Hoop. Voor zover bekend was ze moeder van één zoon.
Maar wat ik zeker bijzonder vind is dat Fransje Gomes in haar leven ook politiek actief is geweest; ze was zelfs hoofdbestuurslid van de Nationale Partij Suriname, NPS. Een deel uit een artikel is duidelijk: ze liet haar stem horen wanneer het moest.
Vrije Stem: 18-04-1972
Muzikale legende
In het boek van Weltak wordt duidelijk waar haar muzikaliteit begint en ervoor zorgt dat ze maar liefst 50 jaar actief is geweest in de Surinaamse muziekwereld. Fransje Gomes komt namelijk uit een familie waar de Winti sterk aanwezig was. Zelf zei ze dat zij veel van haar liederen in een dromen hoorde en ze na te ontwaken opschreef. Ze luisterde en keek veel naar het spel van anderen en leerde op die manier de skrakidron. Ze begon met het spelen van skrakidron in een tijd dat alleen mannen dat deden. Ze had al vroeg aandacht voor de Wintimuziek en was een groot voorvechter van het spelen en zingen van die muziek zoals onze grootouders dat hadden gedaan. In de beginjaren speelde ze muziek met een zekere Roemer (die de sedri - snaartrom speelde), de Anita Band van Baas Jones, en Blue Rhythm. Door haar liefde voor de winti-muziek leerde ze verschillende drums van de marrons langs de bovenloop van de Surinamerivier spelen. Ze kwam vooral langs de dorpen aan de Cottica en de Saramaccarivier. Weltak schrijft "zij bepaalde het succes van de groepen waarin ze skrakidron speelde, en is het levende bewijs dat een vrouw in de macho-wereld van de Surinaamse muziek wel degelijk haar wil aan mannen kan opleggen".
Wie kent de oorsprong van deze foto?
Fransje Gomes speelde niet alleen de skrakidron, maar zong er ook bij. "Dat leerde ze als kind van vrouwen als Joosje Leeflang, Tante Mapira en Jana Krap van der Kus in de beroemde volksbuurt Van Dijk in Paramaribo", schrijft Weltak (p.81). Fransje heeft ook een poos de kawina-band Opo Yeje geleid, waarin in ze zelf zong. Echter nam ze ook de kot'-kawina (de improviserende kawinadron) voor haar rekening als het moest. Met de bezetting: timbal (conga), twee kot'-kawina, kwakwa-bangi en gitaar was het Gomes die met elektrisch versterkte instrumenten in de kawina begon.
De invloed van Nelly Slagtand
 |
| Nelly Telg - Slagtand tijdens een dansfeest Foto: Louis Chung (via Sietze Sint Nicolaas) |
In het stuk komt de naam voor van een andere vrouw, Nelly Slagtand. Die naam wordt terloops genoemd als de persoon van wie Fransje Gomes leerde zingen. Nelly Slagtand was een volkszangeres -net als Alex de Drie- met wie Fransje veel optrok in haar jeugd. Ik moest verder zoeken, want wilde wel weten wie ook deze bijzondere vrouw was. Wilhelmina 'Nelly' Petronella Johanna Telg - Slagtand (zij huwde Julius Hendrik Telg op 25 juli 1935) was de voorzitter van de Culturele Vereniging Pori-Neng, die gespecialiseerd was in de laku. De laku *is ontstaan op de plantages gedurende de slaventijd, hetgeen duidelijk blijkt uit het milieu waarin het spel zich afspeelt en uit de personages, die er een rol in vervullen. De oorsprong van dit spel moet men waarschijnlijk zoeken in het Commewijne-gebied. Vandaar verbreidde het zich naar de boven Suriname (waar het op de plantages Morgenstond en Geijersvleit bekend stond als a tap-sranan laku) en naar de Para (waar het tot op de huidige dag gespeeld wordt als awese laku). (Van Renselaar: 1959)
Bijzonder is deze advertentie van 13 juli 1962 waaruit duidelijk wordt dat de vereniging dan al 25 jaar bestaat (en dus in 1937 is opgericht). Het was dus deze Nelly Telg-Slagtand die Fransje Gomes de Winti liederen leerde. Begrijpelijk dat Fransje lid was van de vereniging Pori-Neng. Van Renselaar (1959: 37) schrijft in zijn artikel 'De Laku-pree' het volgende: "Op 26 april j.l. werd door Dr. Voorhoeve en mij op Abra-broki het zang-dans-toneelspel de laku uitgevoerd door het lakugezelschap 'Pori Nem', met de tape-recorder opgenomen. Het was een z.g. borgu-laku, d.w.z. er werd zonder costume gespeeld. Enige weken later, op 3 juli, waren wij in de gelegenheid het spel opnieuw te zien als partij-laku ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van het gezelschap. Dit keer speelde men in costume en was ook de boot aanwezig, die in het spel zo'n belangrijke rol speelt."We mogen misschien de voorzichtige conclusie trekken dat Pori-Neng razend populair was in die dagen en daardoor Fransje Gomes enorm veel ervaring opdeed.
Hier kun je de muziek beluisteren van Pori-Neng: https://www.youtube.com/watch?v=iJJXDSJmTKU
ps: het zal de oplettende lezer opvallen dat de advertentie praat over Nelly Telgt terwijl wij het hebben over Nelly Telg. Wij kregen haar originele trouwakte opgestuurd en daarin staat dat ze huwde met Julius Telg (de krant nam haar gehuwde naam verkeerd over).
Eigen stijl
Menigeen is het erover eens dat Fransje Gomes een eigen stijl had van het bespelen van de skrakidron. Ze creëerde daarmee haar eigen skraki-poku. Bijzonder toen en nu was ook dat Fransje Gomes haar eigen Bigi-Poku (de voorloper van de Kaseko) orkest had. Om aan te geven hoe bijzonder dat was: alleen Eddy Muringen, kapelmeester, had ooit ook zo'n orkest in Suriname.
 |
| Vrije Stem 05-03-1977 |
In de jaren 70 kon niemand meer om haar heen. Naast het spelen voor de vereniging van Nelly Slagtand werkt Fransje Gomes ook met de King of Kaseko Lieve Hugo en Mighty Botai en Kaseko Stars (o.l.v. Henk Spalburg). We noemen ook even apart haar samenwerken met de groep Cosmo Stars, de eerste groep marronjongeren die aan het experimenteren sloeg en wordt gezien als de pionier van marronjongeren in de Kaseko. In een interview met leden van de Cosmo Stars van het eerste uur Renold Vrede (bassist) en Artus King (bandleider) op 23 juli 2023 in Paramaribo wordt echter duidelijk dat de wegen van Fransje en Cosje elkaar nooit hebben gekruist. King: "Fransje Gomes heeft geen verband met de oprichting, het optreden of het succes van de Cosmo Stars. Sommige leden van de band hebben haar zelf nooit gezien." King en Vrede staan echter wel stil bij haar bijzondere talenten op de skrakidron. "Men bewonderde een vrouw achter de skrakidron dat zeker wel."
Ps: de verwarring op dit stuk kan komen de bands. Fransje heeft wel muziek gemaakt met Oema Lobi, de kaseko groep uit Boven-Suriname. Wellicht is hierbij de verwarring gekomen dat Fransje muziek maakte met Cosmo Stars, dat dus niet het geval is.
Hier zingt Fransje Gomes met vrouwen kaseko band in Nederland, Oema Prisiri.
Voor zover bekend bracht ze in 1981 haar enige LP uit 'Winti Poku' en maakte muziek met de kasekoband Oema Lobi.
 |
Op de cover van het album staat Alexander Nimmermeer.Klik hier om te luisteren naar een van de songs.https://www.youtube.com/watch?v=9rswSAO3iH8Hieronder een paar artikelen en advertenties met dansoptredens van Fransje Gomes |
 |
| Vrije Stem: 09-08-1972 |
 |
Vrije Stem: 04-08-1973 |
Getuigenissen
Hieronder getuigenissen van personen die haar ooit hebben zien optreden of ontmoet."Als Fransje begon te spelen, trilde je lichaam van je tenen tot je kruin.""Ik zag haar in 1975 op het podium voor Kirpalani optreden als enige vrouw in een mannenband."
De volgende reactie komt van Stuart onder een facebook post waarin ik vraag naar persoonlijke ervaringen. "Fransje Gomes heb ik vóór zover ik mij kan herinneren niet gekend achter de skraki. Wel achter de kuku- en swasanistand aan de Maagdenstraat. Tegenover Readytex was een raam in de skotu gemaakt met daarachter een tafel, één geheel met die skotu. Ze had alle aandacht van klanten en voorbijgangers. Niet verwonderlijk want a frow ben tya tori nanga taktaki. A fasi fa a ben taki a no ben frede nowan sma. Tu sani no ben mankeri ini en mofo: wan swalannya tiki nanga wan afu sigara. Hoe ze die die twee tegelijk in haar mond nam moksi nanga a taktaki, en wawan ben man du dati. Dan efu yu syi fa en anu ben way te a tori e taki. Wan anu di ben lay nanga den opgeblazen boei fu sneki-ede. En neki taki pe yu libi mi. Gowtu keti, ingi krats, solfru keti nanga a alakondre keti no ben mankeri. Efu mi ben syi bun, ala finga ben abi wan noso moro linga fu solfru nanga gowtu. Redi nanga blaw siton no ben mankeri. Man mi ben lobi a vilt ati a tapu en ede. Ala dey wan trawan. Zij was een prachtige alakondre verschijning."
De aanwezigheid van een sigaar en angisa/hoed/vilt/pet wordt door meerdere mensen beaamd.
De foto komt uit het fotoboekje van Thea Doelwijt, die in 1967 werd uitgegeven ter gelegenheid van het 25 jarig bestaan van Y.W.C.A. Suriname. De titel van het boek "Vrouwen van Suriname/Oema foe Sranan/Women of Surinam". De foto is gemaakt door fotograaf Percy Nassy (zoals achterin staat vermeld). Met dank aan Sietze Sint Nicolaas voor het toezenden van de foto en de informatie.
Verdiensten
Fransje Gomes krijgt in 2003 een speciale onderscheiding in Amsterdam. Foto: Lucia Nankoe
In 1998 werd Frances Gomes Grootmeesteres in de Ere Orde van de Palm.Van Kwaku Nederland kreeg ze in 2003 een award.In Paramaribo Noord -Surivillage 2- is er een straat naar haar vernoemd. Een straat waarin er twee huizen staan. Een straat in een buurt waar er nog meer vrouwen die baanbrekend werk hebben verricht voor hun geliefd Suriname een straat krijgen toegewezen (bijvoorbeeld Ilse Henar Hewitt).In 2018 staat ze op de Naks Iconen Kalender.Is dit echt alles dat deze bijzondere Srananuma verdiend? Waarschijnlijk snappen wij ook hier veel te weinig de waarde die Fransje Gomes had voor switi Sranan in het algemeen en voor de (Kaseko) muziek in het bijzonder!!!!
 |
| Fransje Gomesstraat te Surivillage 2 (omgeving Morgenstond) Prachtig eerbetoon he! |
Ze was de eerste vrouw op de Skrakidron en inspireerde een aantal andere vrouwen om hetzelfde te doen. Weltak noemt haar 'de bekendste en meest legendarische vrouw die haar stempel heeft gedrukt op de Surinaamse muziek'. Vandaag de dag zijn er nog veel te weinig vrouwen die het doen, maar vast staat wel dat elke vrouw een ontzettend goed voorbeeld heeft aan Fransje Gomes, de drummer, zangeres, tekstschrijfster, orkestleider en percussionist.
Klik hier voor een video met Oema Prisiri en Afu Sensi:
We sluiten af met een gedicht, dat niet speciaal voor Fransje werd geschreven, maar wel aan haar werd opgedragen door de Muziek en Dansvereniging Golden Star (uit 1950).
Op de erotische cadans
Van de skraki
En de diepe grom
Van de tuba
Krult het sensuele geluid
Van de saxofoon
Zich hitsig rond de melodie
Koude jogo’s
Smeren dorstige kelen
Leve de Golden Star
Zingen dansende kotomisi’s
Opgewonden
Als de dag van gisteren
Van de skraki
En de diepe grom
Van de tuba
Krult het sensuele geluid
Van de saxofoon
Zich hitsig rond de melodie
Koude jogo’s
Smeren dorstige kelen
Leve de Golden Star
Zingen dansende kotomisi’s
Opgewonden
Als de dag van gisteren
Rosita Leeflang
Muziek entrepreneur en liefhebber
Muziek entrepreneur en liefhebber
Bronnen
Weltak, Marcel. (1990). Surinaamse muziek in Nederland en Suriname. Utrecht: Uitgeverij Kosmos BV.
Advertentie. "Vrije Stem: onafhankelijk weekblad voor Suriname". Paramaribo, 28-04-1973, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 30-11-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011188274:mpeg21:p006
FAMIRIDEE. "Vrije Stem: onafhankelijk weekblad voor Suriname". Paramaribo, 05-03-1977, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-11-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011186858:mpeg21:p005
A. S. V. O. VIERT HAAR EERSTE LUSTRUM OP 11 AUGUSTUS A. S.. "Vrije Stem: onafhankelijk weekblad voor Suriname". Paramaribo, 04-08-1973, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-11-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011188193:mpeg21:p005
COMPLETE WERKNEER LEGGING VAN HAVEN EN LOODSWEZEN IN NICKERIE. "Vrije Stem: onafhankelijk weekblad voor Suriname". Paramaribo, 18-04-1972, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 30-11-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011188459:mpeg21:p001
GESLAAGDE AOW AVOND IN JAARBEURS PAVILJOEN. "Vrije Stem: onafhankelijk weekblad voor Suriname". Paramaribo, 09-08-1972, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 30-11-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011188355:mpeg21:p001
Poeticus, Gladius. (2010)
https://gladiuspoeticus.com/2010/02/05/golden-star-voor-fransje-gomes/?fbclid=IwAR1NMAw_vbzwpb51hr3voP8805mnjlcL-gbNnMFJxAJ8E2f7sgbHz0IIFW4. Geraadpleegd op 30-11-2021.
https://www.beri.nl/berichtdetail.php?nr=19
Boeiend artikel! Ik heb het met plezier gelezen.
ReplyDeleteU heeft het twee keer over 'Oema Lobi'. Ik neem aan dat daar Oema Prisiri zou moeten staan?
Dankuwel. De naam Oema Prisiri ben ik niet tegengekomen. Ik weet wel dat de leden van beide groepen ongeveer dezelfde personen waren, maar de naam van Fransje komen ben ik niet tegengekomen in de tweede samenstelling, maar dat sluit het natuurlijk niet uit. Het vinden van informatie is helaas niet zo makkelijk. :)
Delete